İsyan Öncesinde Halkın Genel Durumu
Köylü nüfusun fazla olduğu toplumlarda ana geçim kaynağı tarım, yani topraklardır. Çin’de feodalizmin hüküm sürmeye devam ettiği bu dönemde, diğer dönemlerdeki gibi köylü nüfusun fazla olması sebebiyle, halkın en önemli gelir kaynağı sahip olduğu topraklar ve bu topraklardan elde ettiği ürünlerdi. Fakat Çin’deki sömürü üzerine kurulu olan feodal düzen, halkın yaşam standartlarına büyük oranda etki etmekteydi.
Köylü sınıfın topraklarının büyük kısmının derebeylerinin himayesi altında olması, topraklardan elde ettiği ürünlerin büyük kısmını derebeyliğe vermek zorunda olması ve artan toprak vergileri gibi sebeplerden ötürü köylü sınıf geçim sıkıntısı yaşamaktaydı. O dönemdeki sanayi ve tarım alanındaki gelişmenin yavaş olması, işsiz nüfusun artması, halka uygun yaşam koşullarının olmaması ve toplumsal istikrarsızlık, toplumda sık sık huzursuzluklara yol açıyordu. Bu ve benzeri sebeplerden ötürü sürekli baskı altında bulunan toplum zamanla bu baskıya dayanamayacak hale gelecek ve ayaklanmaya giden yolda ilk adımı atacaktı.
İsyanın Başlıca Sebepleri
Zamanında azınlıkta olan ırklar uzak bölgelere iskân edilmiş ve bu bölgelere de yönetmesi için memurlar atanmıştı. Fakat atanan bu memurların makamlarını sadece çıkarları için kullanması ve bölgelerin kalkınması, gelişmesi ve korunması adına hiçbir girişimde bulunmaması üzerine halk örgütlenmeye başlamış ve bu topluluk giderek büyümüştür.
Fakat asıl önemli olan gelişmeler bundan sonra yaşanmıştır. Toplum üzerindeki baskılar ve yöneticilerin rahat tavırları zamanla halk içerisinde feodalizme olan inancın yitirilmesine sebep olmuştur. Kültürel seviyesinin de düşük olması sebebiyle kolay bir şekilde farklı alana yönlendirilebilen dönemin toplumu, 1843 yılında Hong Xiuquan’ in batıdaki Hıristiyanlığın özünü temel alarak oluşturduğu fakat Hıristiyanlıktan da bir o kadar farklı olan Baishangdihui[1] dini etrafında toplanmıştır.
Hong Xiuquan’in bu tabakayı kendi ortaya attığı bu dinin etrafında toplamasıyla, Konfüçyanizmin toplum arasındaki değeri de doğal olarak zamanla azalmış ve onun fikirlerinden uzaklaşmışlardır. Bu yüzden feodalizme karşı oldukları gibi Konfüçyanizme de karşı olduklarını söyleyebiliriz. Bu din bir anlamda da dönemin toplumunun memnuniyetsizliklerini ifade ediş şeklidir. Aleyhlerine olan her şeyi protesto için bu yolu seçmişlerdir. Hong Xiuquan, eğitim seviyesi de oldukça düşük olan bu toplumun, bu noktadaki zaafını çok iyi kullanmış ve devrim hareketini halkı basit ama halk için çok şey ifade eden bir din etrafında toplayarak başlatmıştır.
Olaylar Örgüsü
1851-1864 yılları arasında 13 yıl süren bu ayaklanmayı üç evrede ele alabiliriz; 1851 krallığın kuruluşu, 1851-1856 yükselişi ve 1856-1864 çöküş süreci.
Hong Xiuquan 1851 yılının Ocak ayında, Guangxi bölgesinin Jintian köyünde Taiping Krallığı’nın kuruluşunu ilan ederek Taiping isyanını başlatmıştır. Ayaklanmanın hızlı bir şekilde yayılmasıyla iki yıl kadar kısa bir zamanda bölge yakınlarındaki birkaç şehri ele geçirmiştir. 1853 yılı Mart ayında Nanjing’i işgal edip ismini Tianjing olarak değiştirmiştir. Daha sonra da Qing İmparatorluğuna karşı olan Taiping Krallığının kurulduğunu resmen ilan etmiştir. Tianjing şehrinin güvenliğini garanti altına almak için Jiangxi ve Jiangnan’daki Qing İmparatorluğuna ait sarayları yok etmiştir.
Başlangıçtaki 5 yıllık süreçte en parlak dönemini geçirmiş olan bu hareket, 1856 yılındaki Tainjing olaylarından[2] sonra çöküş sürecine girmiştir. 1860 yılında Shanghai’ı alarak yeniden güçlenmek istedilerse de, bu istekleri İngilizlerin tutmuş olduğu Çinli paralı askerler tarafından başarısız kılınmıştır. 1862’den 1864’e kadar geçen 2 yıllık süreçte Tianjing’in kaybedilmesi ve sonrasında Hong Xiuquan’in ölümüyle ayaklanma başarısız olmuştur. Ayaklanmanın sonunu getirmiş olan bu çöküş sürecine girilmesinin altında yatan en büyük etkenler yapılan stratejik hatalar ve yönetici sınıfındaki ayrışmalardır.
Başarısız Olmasının Sebepleri
Taiping krallığı ilk kurulduğu sıralarda başarılı gibi gözükse de, daha sonra kaybeden taraf olmuştur. Ayaklanmanın başladığı sıralarda böyle bir görünüm vermesinin sebebi, köylü sınıfa ait bir tanrının olacak olması ve tanrının desteğiyle feodalizmi yıkabileceklerine inanmalarıdır. Feodal yönetimin baskısından ötürü bunalımda olan köylü sınıfınını, Qing imparatorluğunu devirip kendi çıkarları doğrultusunda ve refah içinde yaşama düşüncesi onları gaza getirmeye yetmiştir.
Hareketin başarısız olmasının en büyük sebeplerinden biri şüphesiz Hong Xiuquan’ın Jiangnan’ı ayaklanmanın merkez ayağı seçerek yaptığı stratejik hatadır. Seçtiği bu noktanın olumlu yönlerinden çok olumsuz yönleri vardı. Öncelikle Qing imparatorluğuna yapılacak herhangi bir saldırı için oldukça uzaktı. Bu da onların hareket alanlarını kısıtlamış ve yapacakları olası bir ani saldırıya karşı, imparatorluğa kendini rahatça savunma imkanını tanımıştır. Bir diğer etken ise Jiangnan bölgesinin coğrafi açıdan dezavantajlı bir konumda bulunmasıdır. Merkezden uzak ve kıyıda olması gelecek olası bir saldırı ihtimalini artırdığı gibi, gelebilecek bu saldırı ya da kuşatmalara karşı sadece savunma ile karşı konulabilirdi.
Başarısızlığın nedenlerinden bir diğeri ise Hong Xiuquan’in yaymaya çalıştığı dinin Hıristiyanlığı temel almasına rağmen Hıristiyanlığın özüyle uyuşmuyor olmasıdır. Önemli bir kitleyi etrafında topladıysa da birçok şeyin Hıristiyanlıkla zıt düşüyor olması sebebiyle de zihinlerde karışıklığa sebep olmuş ve belli bir kesimin tepkisine maruz kalmıştır. İsyancı kesimin benimsediği görüşün Çin geleneksel değerleriyle de bazı noktalarda tezatlık yaşaması, henüz eski fikirlerinden kopamamış topluluk üzerinde ters tepmiştir.
Başarısızlığa götüren diğer bir sebep de yönetici kesimin aralarındaki anlaşmazlıklar ve ihtilaflardır. Krallıktaki yönetim bölgelere ayrılmış olup, Tanrı kral Hong Xiuquan, doğunun kralı Yang Xiuqing, batının kralı Su Chaogui, güneyin kralı Feng Yunshan ve kuzeyin kralı da Wei Changhui idi. Her ne kadar yönetimi bölgelere göre ayırmış olsalar da, her bir bölgenin yöneticisinin tüm yönetimi kendi üzerinde toplama gibi bir emeli vardı. Yaşanan Tianjing olaylarıyla birlikte yöneticilerin arasındaki ilişkiler giderek bozulmuş, bu bozulma da zamanla yönetimde onarılamayacak çatlaklar meydana getirmiş ve feodalizmi devirme yolunda, bu hareketin büyük darbe almasına sebep olmuştur.
Dış politikada batılı güçlere karşı takındıkları fazla eşitlikçi tavır, Taiping krallığını kendi çıtasında görmeyen batılı güçler tarafından hoş karşılanmamıştır. Batılı devletler, Afyon savaşlarına denk gelen bu dönemde Qing imparatorluğunun üzerinden Afyon’un revaçta olması sebebiyle başta ekonomik olmak üzere birçok alanda çıkar sağlamaktaydı. Fakat Taiping krallığı henüz o ekonomik ve politik olgunluğa erişememiş olduğundan, krallığın elinde kendini batılı devletlere kabul ettirebilmek için yeterli koz yoktu.
“ Taiping ayaklanmasına önayak edenlerin çoğu köylü sınıfıydı. Devrimin başarısız olması gösteriyor ki, köylü sınıfı hiçbir zaman devrime özünü oluşturacak nitelikte bir sınıf olamaz. Devrimi temsil edecek sınıfın öncelikle üretim ve işgücünde başı çekmesi lazım ki yeni bir ekonomik ve politik sistem kurulabilsin ve devrim ancak o zaman başarılı olabilsin.”[3] Qing İmparatorluğunun devrilmesinde sonra kurulan Komünist Partisi’nin, 1949’da Çin Halk Cumhuriyetinin kuruluşunun öncesinde ve sonrasında, devrimin temeline işçi sınıfını koyması da yazarın bu tezini doğrular niteliktedir.
Sonuç
Baskıcı feodal yönetimden sıkılan halk, refah içinde yaşayacakları eşitlikçi bir toplum arayışında idiler. Hong Xiuquan’in “Mülkün ortak paylaşımı”[4] sloganıyla etrafında toplandıkları Tanrıya Tapanlar Topluluğu onlar için bu yolda bir ümit oluşturduysa da, on üç yıllık serüvenin sonunda kısa vadede birçok yönden kaybeden taraf yine dönemin toplumu olmuştur.[5]
O dönemde Afyon Savaşları sebebiyle batılı güçler tarafından hırpalanan feodal Qing İmparatorluğu, halkın tarihe geçecek bu başkaldırısıyla birlikte yıkılma yolunda büyük bir darbe daha almıştır. Bu isyanla birlikte 1911’de tarih sahnesinden silinecek olan Qing İmparatorluğunun yıkılma süreci hızlanmıştır. Meseleyi bu açıdan ele aldığımızda ise feodalizm karşıtı halkın uzun vadede gelecek nesiller adına büyük bir zafer kazandığını söyleyebiliriz.
KAYNAKÇA
熊志勇, 苏浩, 中国近现代外交史, 太平天国起义与列强的干预、
世界知识出版社 2005年, s.64-69
百度文库;
太平天国运动的兴起与发展(ppt)
关于太平天国运动的论文
张杰, 近现代外交史讲义 太平天国起义与列强的干预 s.32-37
http://baike.sogou.com/h695835.htm?sp=l37864887
太平天国运动
http://baike.baidu.com/view/139848.htm?fr=aladdin
天京事变
http://tr.wikipedia.org/wiki/Taiping_Ayaklanmas%C4%B1
Taiping Ayaklanması
[1] Tanrıya Tapanlar Topluluğu: Hıristiyanlık hakkında sadece yüzeysel bir bilgiye sahip olmasına rağmen, Hong Xiuquan tarafından Hıristiyanlık temel alınarak oluşturulan bu din, milli değerlerine inancını yitirmiş, kültürsüz bir toplumu feodalizme karşı tek çatı altında toplamak için kurulmuştur. Öyle ki Hıristiyanlık ile aralarındaki ortak noktalar hiç yok denecek kadar azdır.
[2] Tianjing Olayları(天京事变): Taiping ordusu Qing imparatorluğunun Jiangnan’daki Xiang Rong’a ait ordu sarayını işgal edip Xiang Rong’un ölmesiyle birlikte uygun zemini bulan Doğu Kralı Hong Xiuquan’e kendisini imparator ilan etmesi isteiğinde bulunmuş fakat Tanrı Kral buna müsade etmemiştir. Bu süreçte Kuzey Kralı Wei Changhui Doğu Kralı’nın bu yöndeki talebinden dolayı Tanrı Kral’dan onu öldürmesini istemiştir. Hong Xiuquan başta Kuzey Kralı’nın bu görüşüne karşı çıktıysa da daha sonra Doğu Kralı’nın kendisini öldüreceğine dair istihbarat aldıktan sonra diğer bölgelerin krallarıyla birlikte Doğu Kralını, askerlerini ve ailelerini öldürmüşlerdir. Olayda yaklaşık 2yüz bin kişi katledilmiştir.
[3] 张杰, 近现代外交史讲义, s.37
[4] Bu sisteme göre toprak, para, mülk vb. tüm alanlarda sahip olunan her şey halka eşit olarak dağıtılacak ve süper eşitlikçi bir toplum oluşturulacaktı. İsyanın bu kadar uzun sürmesinin sebeplerinden biri olarak da bu sistemi söyleyebiliriz.
[5] 1850 yılında İmparatorluğun nüfusu 410 milyon iken, 1873 yılına kadar geçen süreçte yaşanan olaylar sebebiyle nüfus 350 milyon civarına kadar düşmüştür. Nüfusun düşüşünün bu denli fazla olmasının sebeplerinden biri de Taiping Ayaklanmasıdır. Bu azalış rivayetlerde Taiping İsyanında ölen nüfusun 20 milyon civarında olduğu tezini de doğrular niteliktedir.
