Yazar: Nusret Çetin
Çin Komünist Partisinin 19. Parti Kongresi’nde ilginç bir politika gündeme getirildi. Tuvalet Devrimi adıyla bilinen politikanın mahiyetinin ne olduğu, Çin’i ne seviyede etkileyeceği, politikanın uygulanabilirlik seviyesi gerek Çin içinde gerekse Çin dışında tartışıldı. Bu yazı da Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in Tuvalet Devrimi’ne verdiği önemi, Xi’nin kendi hayatından kesitler, kadim Çin tarihinde tuvaletin geçirdiği tarihsel değişim ve bu değişimin bugüne bakan yönleriyle ele almaya çalışacaktır.
Xi’nin tuvalet hassasiyeti
Xi Jinping’in bugünlerde tekrardan gündeme getirip önemsediği Tuvalet Devrimi, aslında onun 40 yılı aşkın siyasi hayatında hep olan bir durumdu. 《Xi Jinping’in Yedi Yıllık Bilgili Gençlik Dönemi》adlı kitapta yazdığına göre, Xi Jinping 1973’de Zhaojia adlı bir köye tarımsal üretimi denetlemeden sorumlu olarak gönderildi. O zamanlarda onun bulunduğu yerde hayat şartları oldukça zorlu olduğundan insanların tuvalet inşaasına ayıracak zamanları ve bütçeleri yoktu. Xi’nin kaldığı mağaranın yakınlarında küçük basit bir tuvalet vardı. Bu tuvalet ot, saman, tahta gibi basit malzemelerden yapılmıştı. Bu duruma içi elvermeyen Xi, kendi gayretiyle kiremit, toprak gibi sağlam şeyleri kullanarak bir erkek ve bir kadın tuvaleti yapmıştı. Bu tuvaletin rahatlığını gören halk da onun yaptığı şekilde tuvalet yapmaya başladı ve çok kısa bir süre sonra Zhaojia’daki tuvaletlerin çoğu basit otlardan oluşan yapıdan kiremitten yapılmış sağlam bir yapıya dönüştü.
Bugünlerde yeniden bu olayın üzerinde duran Xi, “Tuvalet sorunu küçük bir mesele değil” diyerek bu olayı önemsediğini tekrardan belirtti.
Tuvalet Devrimi
Tuvalet devrimi, en erken Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu tarafından ortaya atılmış ve tuvaletin bir ülkenin medeniyet seviyesini gösteren bir simge olduğu, tuvaletlerin düzeltilmesinin halk sağlığına katkı sağlayan ve ülkelerin gelişmişlik seviyelerinin artmasına yardımcı olacak bir unsur olduğu vurgulanmıştır.
Tuvalet sorunu dünyadaki bütün gelişmekte olan ülkelerin karşılaştığı ortak bir sorundur. Filipinler şehirleşme politikaları ile birlikte su kullanılan tuvaletleri de yaygınlaştırmaya çalışmış ve 1982—1990 yılları arasında köylerde tuvalet reformuna gitmiştir. Japonya’da 1985 yılına kadar turistik mekanlarda ciddi bir tuvalet sorunu mevcuttur. Hatta bundan dolayı Japonya’da meşhur “Japon Ortak Tuvaletler Sendikası” kurulmuştur. 80’li yıllarda dışarıya açılmasıyla yabancılar için cazibe merkezi haline gelen Çin de tuvaletler ile ilgili böyle sorunların daha çok farkına varmaya başlamıştır. Gelen yabancıların tuvaletlerde karşılaştığı koku, herkesin aynı anda arada ayırıcı bir duvar olmaksızın tuvalet ihtiyacını gidermesi, tuvaletlerdeki haşeratlar gibi durumlar Çin’in uluslararası kamuoyundaki imajının zedelenmesine sebep olmuştur.
Görüldüğü üzere Xi Jinping’in Tuvalet Devrimi’ni önemsemesi sadece halkın sağlığını ve çevre temizliğini korumak amaçlarına değil aynı zamanda Çin’in uluslararası arenada imajını düzeltme amacına da yöneliktir.
Çin medeniyetinde tuvaletin beş bin yıllık tarihi
“Tuvalet Devrimi” son otuz yılda ortaya atılmış yeni bir kelime olmasına rağmen Çin’deki tuvalet kültürünün aslında çok uzun bir geçmişi vardır. Xi’an şehrindeki Banpo köyünde kimin tarafından kazıldığı belli olmayan 5000 yıllık bir toprak çukur bulunmuştur. Bunun Çin’e ait en eski tuvalet olduğu idda edilmektedir.
Çinli kaynaklarında tuvalete ait en eski kayıt, Batı Zhou hanedanlığı (M.Ö 1046- M.Ö 771 ) dönemindeki 《Liyi-Jixili》 adlı eserde geçer ve içeriği söyledir：“隶人涅厕（Köle tuvalet kazar）” manası köle efendisinin ihtiyacını gidermesi için tuvalet çukuru kazmakla mesuldur. Zamanla çukur kazma sayısını azaltmak için derin çukurlar kazılmaya başlanmış, İlkbahar- Sonbahar Dönemi (春秋时期M.Ö 770- M.Ö 476 ) zamanına gelindiğindeyse bu derinlik 4 metreye kadar uzamıştır. Qin-Han (M.Ö 221- MS 220 )Hanedanlığı zamanında çömelmeli ve oturmalı olarak iki farklı tuvalet çeşidi ortaya çıkmış ve ilk defa kadın erkek tuvaleti olarak ikiye ayrılmıştır. O zamanlarda domuzları beslemek için tuvaletlerle domuz ahırları yan yana inşa edilmiştir. Tang hanedanlığı (MS 618- MS 907) zamanına gelindiğinde ise devlet tuvaletlerden sorumlu görevliler atamaya başlamıştır. Song Hanedanlığı (MS 960- MS 1127) zamanında tuvalet işletmek bir sektör haline gelmiş ve özellikle gübre ihtiyacını karşılamak için özel tuvaletler kurulmuştur.
Ming hanedanlığının (MS 1368 – MS 1644) son dönemlerine doğru umumi tuvaletler yaygınlaşmaya başlamışsa da, halk bunları belli bir ücret karşılığında ancak kullanabilmiştir. Çin’in en son hanedanlığı Qing (MS 1644 – MS 1912) zamanında ise tuvaletler paralı olmakla beraber tuvaleti kullananlara peçete ve kitap temini gibi çeşitli hizmetlerde artış gözlenmiştir. Lakin her zaman tuvalet parasını bulamayan fakir halk bunun üzerine müsait bulduğu yerde hacetini gidermeyi başlamıştır. Her ne kadar Qing hanedanlığının son dönemlerinde çıkarılan yasalarla bu durum sınırlandırılmaya çalışılsa da günümüz Çin’in de bile benzer durumlarla karşılaşmak mümkündür.
Bunlardan da anlaşılacağı gibi tuvalet sorunu Çin’de ilk tuvaletin ortaya çıkışından günümüze kadar birçok değişim yaşamıştır ve bu değişim hala devam etmektedir. Bunun en iyi örneklerinden biri Tuvalet Devrimi fikri ortaya atıldıktan sonra resmi makamların bu konu hakkında yayınladıkları “Ulusal Turizm Tuvalet İnşaat Yönetimi Yeni Üç Yıllık Eylem Planı (2018-2020)”na göre 2018 yılı ile 2020 yılları arasında, tüm Çin genelinde 64 bin yeni modern tuvalet inşa edilmesi planlanmaktadır. Böylece “Sayısı yeterli, dağılımı mantıklı, hizmeti kaliteli, temiz ve düzenli tuvalet kültürü”ne ulaşmanın hedeflendiği eylem planında özellikle vurgulanmaktadır.
Pekin şehrinde bulunan “5. Mekan” isimli umumi tuvaletler şimdiden yukarıdaki hedefe ulaşma açısından önemli adımlar atmıştır. Wi-Fi, ATM ve telefon şarj istasyonu gibi hayatı kolaylaştıracak imkanlar sunan tuvaletlerde hijyene de azami dikkat gösterilmektedir. Shanghai şehrinde ise yerel hükümet halka daha yüksek kaliteli hizmet sunmak ve yoğunluğu dengelemek için cinsiyet ayrımı olmayan tuvaletleri yaygınlaştırma yoluna gitmiştir.
Tuvalet sorunu sadece büyük şehirlerle sınırlı değildir. Çin’in iç bölgelerinde ve kırsal kesimlerde hala hijyenik olmayan tuvaletler mevcuttur. Çin hükümeti Tuvalet Devrimi projesiyle aynı zamanda bu durumu değiştirmek için de birtakım önlemler almaya başlamıştır. Merkezi hükümetin yaptığı planlamaya göre 2025 yılına kadar bütün Çin sulu tuvalet kullanacaktır. Bunu gerçekleştirmek için farklı eyaletler farklı uygulamalar gerçekleştirmektedir. Mesela Jilin eyaleti kırsal kesimlerdeki tuvalet değişimi için her haneye 4000 yuan destekte bulunacak. Ayrıca arıtma tesisi kurularak eyalet genelindeki atık suların arıtılması ve ortaya çıkan temiz suyun tarımsal sulamada, artık maddelerin de gübrelemede kullanılması hedeflenmektedir.
Tuvalet devriminin karşılaşabileceği bazı problemler
Halk bu değişimi kabullenebilecek mi?
Yukarıda Çin’in tuvalet tarihinde de değinildiği gibi tuvalet ile ilgili bazı sıkıntıların başlangıcı oldukça eski bir tarihe dayanmaktadır. Bu yüzden yapılacak devrimin ilk etapta insanlarda geleneksel olarak bulunan alışkanlıkları değiştirmesi zor gözükmektedir. Bugün Çin’de birçok insan Tuvalet Devrimini önemsememektedir. Eğer birileri tuvaletler hakkında bir şeyler söylese hemen ‘Tuvaletin içine düşmüş’ diye dalga geçecek insan çoktur. Birçok Çinliye göre “Tuvalet kötü kokmayacakta neresi kötü kokacak？”
Bunun dışındaki Tuvalet Devrimi’ne eleştirel bir gözle yaklaşan diğer bir kesim ise ülkede hâlihazırda yaşam kalitesini düşüren çok çeşitli problem varken neden tuvaletlerden başlandığını merak etmektedir. Bu görüşe göre tuvaletlere ayrılan kaynaklar ile devlete ve millete çok daha faydalı başka yatırımlar yapılabilir.
Tuvaletler yapıldıktan sonraki masraflar ve bakım parası kim tarafından karşılanacak?
Kırsal kesimdeki halkın endişelendiği ve tuvalet devrimin getirilerinden daha çok önemsediği maliyet ve bakım konusu hakkında ortada daha net bir söylem yok, bundan dolayı halk bu işe biraz kuşkulu ve olumsuz yaklaşmaktadır. Özellikle de tarımla uğraşan düşük gelirli kesim bakım maliyeti, gübre ve inşa gibi sorunlar hakkında net yanıtlar beklemektedir.
Devrimin gösterişe kaçma ihtimali!
Başkan Xi Tuvalet Devrimini ortaya attıktan sonra Çin’in birçok kesiminde 5 yıldızlı tuvaletler yapılmıştır. Uzaktan bakıldığında bir villaya benzeyen içerisinde deri koltuğundan Wi-Fi’a, ATM’sinden telefon şarj istasyonuna kadar çeşitli eşyalar olan bu lüks tuvaletler görenleri hayrete düşürmektedir. Konuyla alakalı CCTV Ekonomi kanalı yorumcularından olan uzman Ma Guangyuan（马光远）, Wi-Fi ve benzeri şeylerin insanları tuvalette daha uzun tutacağını ve tuvalet devriminin maksadının aksine bir takım sonuçlar doğurabileceğini ifade etmiştir. Ma’ya göre devrimin başarılı olabilmesi için tuvaletlerin temel ihtiyaçları karşılaması, yani temiz ve düzenli olmaları yeterlidir.
Sonuç
Tuvalet Devrimi aslında bir kavram ve düşünce devrimidir. Ekonomik olarak gelişen Çin’in modern dünyaya ayak uydurması adına büyük bir adımdır. Bu adım Çin halkının uluslararası arenadaki imajını da etkileyecektir. Ancak söz konusu devrimin halkın alışkanlıklarını ve değer yargılarını değiştirmediği müddetçe başarılı olması mümkün olmayabilir.
